Hợp nhất 03 CTMTQG để quản lý thống nhất, hiệu quả, thực chất và bền vững

Trình bày Tờ trình tóm tắt về chủ trương đầu tư Chương trình mục tiêu quốc gia về nông thôn mới, giảm nghèo bền vững, phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi đến năm 2035, Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Trần Đức Thắng báo cáo khái quát kết quả 3 Chương trình mục tiêu quốc gia (CTMTQG) giai đoạn 2021-2025. Theo đó, về thực hiện mục tiêu được Quốc hội, Chính phủ giao, đến hết tháng 10/2025, các Chương trình đã cơ bản đạt và vượt một số mục tiêu. Về kết quả phân bổ giải ngân vốn ngân sách trung ương của 3 Chương trình, số vốn đã phân bổ giao cho các Bộ, ngành, địa phương trong giai đoạn 2021-2025 đạt gần 176.000 tỷ đồng, đạt khoảng 90,4% dự toán; đến hết tháng 10/2025, tỷ lệ giải ngân đạt 67,9% kế hoạch. Ước đến hết tháng 1/2026 sẽ đạt cao nhất được 75% kế hoạch, còn khoảng 45.000 tỷ đồng chuyển sang thực hiện trong năm 2026.

Để quản lý thống nhất, hiệu quả, thực chất và bền vững hơn, khắc phục tình trạng chồng chéo, phân tán nguồn lực, trùng lặp nhiệm vụ và manh mún chính sách trong các CTMTQG, Chính phủ xây dựng Báo cáo đề xuất chủ trương đầu tư CTMTQG xây dựng NTM, GNBV và phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS và MN giai đoạn 2026-2035 trên cơ sở tích hợp 3 CTMTQG (xây dựng NTM, GNBV, phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS và MN) giai đoạn 2021-2025.

Bộ trưởng Trần Đức Thắng khẳng định, việc hợp nhất 03 Chương trình (Xây dựng nông thôn mới; Giảm nghèo bền vững; Phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS và MN) có ý nghĩa hết sức quan trọng, để thực hiện mục tiêu của Đảng và Nhà nước làm cho dân giàu, nước mạnh, người dân có cuộc sống ấm no, hạnh phúc; đây là mục tiêu cao nhất, cần phải thống nhất về mặt nhận thức; việc tích hợp thành một Chương trình không làm giảm đi các chính sách, mà khắc phục sự chồng chéo, trùng lắp và giúp tập trung hơn vào vùng đồng bào DTTS và MN trong thời gian tới với các khía cạnh:

Thứ nhất, vùng lõi nghèo hiện nay chủ yếu là vùng sinh sống của đồng bào dân tộc thiểu số, Chương trình giảm nghèo trước đây thực hiện trên địa bàn cả nước, nay ở Chương trình này cần được tập trung đầu tư mạnh vào vùng này để giúp vùng đồng bào dân tộc thiểu số có cuộc sống tốt hơn, vươn lên thoát nghèo bền vững;

Thứ hai, việc xây dựng nông thôn mới trong thời gian qua đã được thực hiện trong phạm vi cả nước, hiện nay kết quả xây dựng nông thôn mới của cả nước đã không ngừng được nâng cao, khu vực còn lại cần được tập trung đầu tư, nhất là vùng đồng bào dân tộc thiểu số, vùng khó khăn để tiếp tục nâng cao đời sống người dân;

Thứ ba, 03 Chương trình tích hợp lại sẽ tập trung tăng cường nguồn lực đầu tư cho vùng khó khăn, vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi đến năm 2035; thay vì CTMTQG phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS và MN chỉ thực hiện đến năm 2030;

Thứ tư, nâng cao hiệu quả thực thi, đưa các chính sách hỗ trợ đi vào cuộc sống nhanh chóng, bảo đảm người dân được thụ hưởng kịp thời, thực chất.

Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Trần Đức Thắng trình bày Tờ trình

Bộ trưởng Trần Đức Thắng cho biết, tên chương trình là Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới, giảm nghèo bền vững và phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2026-2035. Chủ chương trình là Bộ Nông nghiệp và Môi trường. Đối tượng thụ hưởng là các xã, thôn người dân, cộng đồng và các tổ chức có liên quan trên phạm vi cả nước. Ưu tiên địa bàn nghèo, địa bàn khó khăn, đặc biệt khó khăn vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi.

Theo Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường, nội dung Chương trình gồm 02 hợp phần. Cụ thể, hợp phần thứ nhất gồm các nội dung chung thực hiện trên địa bàn cả nước, là những nội dung chung nhằm xây dựng nông thôn mới, giảm nghèo bền vững, phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS và MN. Trong đó, gồm 10 nhóm nội dung được triển khai trên phạm vi toàn quốc, ưu tiên vùng đồng bào DTTS và MN. Hợp phần thứ hai là các nội dung đặc thù phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS và MN gồm 05 nhóm nội dung, đây là những chính sách đặc thù riêng, được đầu tư bổ sung cho vùng đồng bào DTTS và MN và các đối tượng liên quan đến đồng bào DTTS và MN.

Cần thiết hợp nhất 03 CTMTQG để tránh phân tán nguồn lực, chồng chéo chính sách

Nêu quan điểm thẩm tra về nội dung này, Chủ tịch Hội đồng Dân tộc của Quốc hội Lâm Văn Mẫn nêu rõ, Thường trực Hội đồng Dân tộc (HĐDT) và đa số các ý kiến thống nhất với Báo cáo của Chính phủ về sự cần thiết hợp nhất 03 Chương trình mục tiêu quốc gia (CTMTQG) để khắc phục tình trạng phân tán nguồn lực, chồng chéo chính sách, nhiều đầu mối quản lý, nhiều văn bản hướng dẫn và một số tồn tại, hạn chế đã được đánh giá, tổng kết chỉ ra trong giai đoạn 2021 - 2025.

Bên cạnh đó, việc ban hành và triển khai Chương trình giai đoạn 2026 - 2035 là phù hợp với chủ trương, chiến lược, định hướng của Đảng và Nhà nước về phát triển nông nghiệp, nông dân, nông thôn; góp phần duy trì đà tăng trưởng, nâng cao thu nhập, thu hẹp chênh lệch vùng miền, củng cố an sinh xã hội, quốc phòng, an ninh, thực hiện thắng lợi mục tiêu phát triển đất nước nhanh, bền vững đến năm 2045.

Về tên gọi của Chương trình, đa số ý kiến thống nhất với tên gọi của Chương trình nhằm thể hiện có sự kế thừa các nội dung của giai đoạn trước. Tuy nhiên, có ý kiến đề nghị tên gọi là: “CTMTQG về phát triển kinh tế - xã hội nông thôn, miền núi và giảm nghèo bền vững giai đoạn 2026 - 2035” để bảo đảm ngắn gọn vẫn bao quát được các nội dung trụ cột của Chương trình, đồng thời bảo đảm tính logic.

Về mục tiêu, Thường trực HĐDT đề nghị Chính phủ tiếp tục rà soát các chỉ tiêu, mục tiêu chung với các mục tiêu, chỉ tiêu cụ thể trong các nội dung để bảo đảm đồng bộ, thống nhất, rõ ràng, logic.

Chủ tịch Hội đồng Dân tộc Lâm Văn Mẫn cho biết, về đối tượng, địa bàn thực hiện của Chương trình đã bao quát đầy đủ các đối tượng, phạm vi thực hiện. Nhiều ý kiến đề nghị, rà soát bảo đảm không trùng lặp về đầu tư, về các đối tượng là đơn vị sự nghiệp công lập có hoạt động trong lĩnh vực công tác dân tộc với các CTMTQG về văn hóa, y tế, giáo dục; đối tượng là xã nghèo và các xã đặc biệt khó khăn vùng DTTS&MN.

Chương trình sau tích hợp có các chỉ tiêu bao trùm, toàn diện về phát triển NTM, GNBV, phát triển KT-XH vùng đồng bào DTTS&MN, nhưng cần xác định rõ nhiệm vụ nào đã có trong các chương trình khác của các Bộ, ngành thì không đưa vào nội dung, vốn đầu tư để tránh dàn trải (hành chính công, an ninh quốc phòng, tệ nạn xã hội, các đơn vị sự nghiệp công lập về y tế, giáo dục...). Đồng thời tiếp tục rà soát các nội dung, hoạt động giữa Hợp phần 1 và Hợp phần 2 để bảo đảm không có sự trùng lặp, chồng chéo (như các nội dung về: phát triển nhân lực; ứng dụng khoa học, công nghệ; truyền thông, giám sát...).

Về vốn thực hiện Chương trình, Thường trực HĐDT và nhiều ý kiến cơ bản thống nhất đề xuất của Chính phủ về tổng vốn, phân kỳ và cơ cấu vốn. Trong đó, giai đoạn I (2026-2030), trước mắt ngân sách trung ương (NSTW) bố trí cho Chương trình 100.000 tỷ đồng để có cơ sở quyết định chủ trương đầu tư, sau đó căn cứ vào tình hình thực hiện, Chính phủ tiếp tục cân đối, trình cấp có thẩm quyền bổ sung đủ nguồn vốn NSTW theo nhu cầu để có đủ nguồn lực thực hiện các mục tiêu, nhiệm vụ được giao.

Chủ tịch Hội đồng Dân tộc của Quốc hội Lâm Văn Mẫn trình bày Báo cáo thẩm tra

Cần làm rõ trách nhiệm của cơ quan chủ quản Chương trình, cơ quan phối hợp

Qua thảo luận, Ủy ban Thường vụ Quốc hội cơ bản nhất trí cao với sự cần thiết hợp nhất 03 Chương trình mục tiêu quốc gia để tránh chồng chéo chính sách; đồng tình với nhiều nội dung trong Tờ trình của Chính phủ và Báo cáo thẩm tra của Hội đồng Dân tộc.

Phát biểu kết luận nội dung này, Phó Chủ tịch Quốc hội Vũ Hồng Thanh nêu rõ, Ủy ban Thường vụ Quốc hội thống nhất về chủ trương tích hợp 03 Chương trình thành một Chương trình chung trong giai đoạn 2026 - 2035. Đồng thời nhấn mạnh, đây là chủ trương đúng, tạo bước đổi mới quan trọng trong tiếp cận chính sách, giúp khắc phục phân tán, trùng lặp, tập trung nguồn lực, nâng cao hiệu quả quản lý điều hành.

Ủy ban Thường vụ Quốc hội (UBTVQH) thống nhất trình Quốc hội xem xét, quyết định chủ trương đầu tư Chương trình mục tiêu quốc gia về nông thôn mới, giảm nghèo bền vững và phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi đến năm 2035. Đề nghị Chính phủ chỉ đạo nghiên cứu, tiếp thu đầy đủ, giải trình ý kiến của UBTVQH, ý kiến của cơ quan chủ trì thẩm tra, các cơ quan tham gia thẩm tra và khẩn trương rà soát, hoàn thiện Tờ trình, dự thảo Nghị quyết và các tài liệu liên quan để trình Quốc hội tại Kỳ họp thứ 10.

Trong đó, Phó Chủ tịch Quốc hội Vũ Hồng Thanh đề nghị tập trung lưu ý một số nội dung sau:

Thứ nhất, cần thuyết minh rõ hơn việc hợp nhất giải quyết những tồn tại, hạn chế của giai đoạn trước, cơ chế bảo đảm không giảm chính sách, không làm gián đoạn, giảm nguồn lực đầu tư cho Chương trình. Quan điểm là ưu tiên, tập trung nguồn lực đầu tư cho vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi. Sớm hoàn thiện, trình cơ quan có thẩm quyền ban hành các tiêu chí về nông thôn mới, giảm nghèo bền vững, phân định xã/ thôn vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi bảo đảm khách quan, khoa học, làm cơ sở xây dựng Chương trình.

Thứ hai, tiếp tục rà soát, đổi mới giải pháp, cách làm, bảo đảm rành mạch, không chồng chéo giữa các hợp phần và các nhóm nhiệm vụ, rà soát kỹ đối tượng, địa bàn, không bỏ sót đối tượng, không trùng lặp về đầu tư trong bản thân nội bộ của Chương trình, giữa hai Hợp phần cũng như các CTMTQG khác. Đồng thời lưu ý không đưa vào CTMTQG những nội dung mang tính nhiệm vụ thường xuyên của các Bộ, ngành, địa phương.

Thứ ba, thống nhất việc giao cho một cơ quan làm đầu mối, làm chủ quản Chương trình nhưng cần làm rõ trách nhiệm của cơ quan chủ quản Chương trình, cơ quan phối hợp; quy định rõ cơ chế phối hợp bắt buộc giữa các Bộ, ngành; nâng cao trách nhiệm giải trình, phân cấp, phân quyền gắn với quyền lực cho địa phương, tăng vai trò của cấp xã trong tổ chức thực hiện. Đồng thời có cơ chế giám sát để kiểm soát rủi ro, tránh dàn trải.

Thứ tư, rà soát cách xác định đối tượng bảo đảm rõ ràng, có trọng tâm, ưu tiên nguồn lực, tăng định mức phân bổ vốn cho xã nghèo, xã đặc biệt khó khăn, vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi. Các mục tiêu tổng quát và cụ thể cần được lượng hóa, bảo đảm tính khả thi và phù hợp với nguồn lực và bối cảnh của giai đoạn 2026 - 2030, tránh đặt mục tiêu quá rộng, khó đánh giá kết quả.

Thứ năm, về nguồn lực thực hiện, đề nghị làm rõ hơn căn cứ tính toán cơ cấu nguồn vốn và khả năng huy động, tránh mâu thuẫn giữa mục tiêu và nguồn lực; đánh giá kỹ khả năng bố trí vốn đối ứng của địa phương và cộng đồng.

Đối với các địa phương còn khó khăn, vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, cần quy định tỉ lệ đối ứng phù hợp; làm rõ cơ chế phân bổ giải ngân, giám sát nguồn lực để bảo đảm hiệu quả đầu tư, có trọng tâm, trọng điểm, chống thất thoát, lãng phí. Nghiên cứu có cơ chế, chính sách để huy động nguồn lực của xã hội. Lưu ý hướng dẫn quy định chuyển tiếp giữa hai giai đoạn đối với các dự án đang thực hiện để tránh xung đột pháp lý và gián đoạn trong phân bổ nguồn vốn. Đồng thời sớm ban hành các văn bản hướng dẫn quy định chi tiết.

Phó Chủ tịch Quốc hội Vũ Hồng Thanh kết luận nội dung thảo luận

Phó Chủ tịch Quốc hội Vũ Hồng Thanh cho biết, UBTVQH cơ bản tán thành với các đề xuất, kiến nghị của Chính phủ, đề nghị có Tờ trình cụ thể, làm rõ hơn về phạm vi, quy mô vốn cần kéo dài, giải pháp cơ chế kiểm soát, khắc phục tình trạng này. Đối với kiến nghị cho phép Chính phủ quy định có cơ chế, đặc thù, đơn giản thủ tục, đề nghị Chính phủ làm rõ phạm vi và mức độ đặc thù không làm phát sinh rủi ro trong quản lý vốn đầu tư công, tạo kẽ hở dẫn đến thất thoát, lãng phí.

Phó Chủ tịch Quốc hội đề nghị Hội đồng Dân tộc và các Ủy ban của Quốc hội, các cơ quan có liên quan rà soát kỹ lưỡng dự thảo Nghị quyết của Quốc hội, bảo đảm chỉ quy định, thể hiện những nội dung cần thiết thuộc phạm vi thẩm quyền của Quốc hội. “Lưu ý Trung ương chỉ nên quy định khung giao chỉ tiêu, còn các hoạt động cụ thể, chi tiết giao cho địa phương lựa chọn, quyết định đầu tư, tránh quyết định quá chi tiết, không phù hợp với thực tiễn”, Phó Chủ tịch Quốc hội Vũ Hồng Thanh lưu ý. Bên cạnh đó, giao Hội đồng dân tộc chủ trì phối hợp với các Ủy ban của Quốc hội tổ chức thẩm tra chính thức trình Quốc hội tại Kỳ họp thứ 10 theo quy định.