Mùa mưa lũ năm 2020, toàn tỉnh có hàng nghìn ngôi nhà bị hư hại nặng, trong đó có 740 nhà hư hại hoàn toàn, 1.524 nhà bị thiệt hại từ 50-70%, trong đó nhà ở của đồng bào dân tộc thiểu số chiếm tỷ lệ không nhỏ. Tỉnh Quảng Nam đã chi khẩn cấp hơn 112 tỷ đồng để khắc phục thiệt hại do mưa lũ. Riêng với nhà ở, nhất là đồng bào ở những khu vực sạt lở núi, tỉnh yêu cầu các địa phương phải cơ bản hoàn thành việc lựa chọn các khu tái định cư để cơ bản xóa hết nhà ở tạm cho đồng bào trước mùa mưa lũ năm 2021. Về lâu dài, mục tiêu được tỉnh Quảng Nam hướng đến là xóa nhà ở tạm phải gắn liền với sắp xếp lại dân cư hài hòa, thân thiện với thiên nhiên để người dân vùng lũ, vùng sạt lở núi có chỗ ở ổn định lâu dài và an toàn.

Xây nhà tái định cư theo mẫu đồng bào tự chọn

Đầu năm 2021, 30 ngôi nhà làm theo mô hình nhà truyền thống của đồng bào dân tộc Mơ Nông, cho đồng bào xã Trà Leng, huyện Nam Trà My, tỉnh Quảng Nam có nhà ở bị hư hại hoàn toàn do sạt lở núi gây ra vào cuối tháng 10/2020, đã được bàn giao đưa vào sử dụng trong niềm vui khôn xiết của bà con nơi đây. Để làm nhà ở mới, huyện Nam Trà My đã chọn vị trí đất rộng 6 ha và chia thành 80 lô, mỗi lô có 200 mét vuông để cấp cho từng hộ. Với nguồn kinh phí hỗ trợ 5 tỷ đồng của Công ty Cổ phần ô tô Trường Hải, huyện Nam Trà My đã xây dựng 30 ngôi nhà cho hộ dân ở thôn 1 và thôn 2, xã Trà Leng với mức 170 triệu đồng/căn.

Nhà ở mới của đồng bào được xây dựng theo kết cấu nhà sàn bê tông cốt thép, do bà con lựa chọn mẫu, gồm nhà ở chính và nhà bếp. Ngôi nhà chính có 2 phòng ngủ, một phòng khách, mái xà gồ sắt, lợp tôn, đặt trên 12 trụ bê tông cắm sâu vào lòng đất, đảm bảo chỗ ở bền vững lâu dài, tốt hơn rất nhiều lần so với nơi ở cũ. Đây là một trong số hàng trăm khu tái định cư đang được xây dựng để xóa nhà ở tạm cho đồng bào ở các huyện miền núi tỉnh Quảng Nam.

Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Nam Lê Trí Thanh chia sẻ, tác động của biến đổi khí hậu đã gây ra tình trạng diễn biến thiên tai ngày càng bất thường và cực đoan, gây lũ quét, sạt lở đất, triều cường xâm thực ngày càng sâu vào đất liền, gây thiệt hại lớn về người, tài sản, cơ sở hạ tầng. Chỉ riêng năm 2020, mưa bão đã gây thiệt hại nặng nề nhất về người và tài sản, ước tính thiệt hại lên đến trên 11.000 tỷ đồng. Do vậy, việc tìm giải pháp căn cơ, đồng bộ và có tính khả thi cao để khắc phục thiệt hại do thiên tai, do biến đổi khí hậu nhằm giảm thiểu thiệt hại là nhiệm vụ vừa cấp bách, vừa lâu dài là mục tiêu đang được địa phương hướng đến. Để đạt những mục tiêu trên, nhất là mục tiêu xóa nhà ở tạm cho đồng bào trước mùa mưa lũ năm nay, mọi thủ tục cần phải được đơn giản hóa, song phải đảm bảo đúng các quy định của pháp luật để đẩy nhanh tiến độ xây dựng.

"Ổn định chỗ ở theo phương châm bà con tự nguyện hiến đất để giúp đỡ lẫn nhau, hoặc chính quyền sở tại tìm quỹ đất thích hợp và Nhà nước hỗ trợ kinh phí để làm nhà tái định cư theo mẫu nhà đồng bào tự chọn,gắn với tạo sinh kế bền vững cho đồng bào dân tộc thiểu số nói chung, đồng bào ở những vùng thường xuyên bị sạt lở nói riêng, vừa mang tính cấp bách, vừa mang tính lâu dài. Trước mùa mưa năm nay, tất cả các địa phương phải cơ bản hoàn thiện việc sắp xếp lại chỗ ở mới ổn định cho đồng bào", Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Nam Lê Trí Thanh nhấn mạnh yêu cầu đặt ra với chính quyền và các ngành chức năng ở địa phương.

Huyện Phước Sơn là địa phương có số lượng nhà ở của đồng bào bị thiệt hại nặng nề, với hàng trăm ngôi nhà bị sập hoàn toàn, hàng nghìn ngôi nhà khác bị hư hại nặng. Tuy vẫn còn nhiều khó khăn, song để làm lại nhà ở cho đồng bào, huyện đã và đang quy hoạch, sắp xếp lại hàng chục khu tái định cư để bố trí chỗ ở an toàn lâu dài cho đồng bào ở những vùng có nguy cơ sạt lở núi, lũ quét. Tỉnh Quảng Nam hỗ trợ cho mỗi nhà bị hư hại hoàn toàn 140 triệu đồng, trong đó 100 triệu đồng từ các nguồn xã hội hóa, địa phương tìm quỹ đất ở những vị trí ổn định để làm lại nhà ở mới cho đồng bào. Trước mắt, huyện đã làm lại nhà ở mới và bố trí tái định cư ổn định cho 27 gia đình đồng bào ở các xã Phước Kim, Phước Thành, Phước Lộc là những địa phương bị thiệt hại nặng do mưa lũ gây ra ở huyện Phước Sơn vào cuối năm 2020. Hiện đang tiếp tục sử dụng nhiều nguồn kinh phí khác nhau để hỗ trợ đồng bào sửa chữa 291 ngôi nhà bị hư hại nặng để bà con có chỗ ở an toàn.

"Huyện Phước Sơn đang vận động bà con sử dụng nguồn kinh phí được hỗ trợ của đồng bào trong cả nước để đầu tư sửa chữa nhà ở, phát triển sản xuất, chăn nuôi. Về lâu dài, huyện tiếp tục sử dụng lồng ghép nguồn vốn từ các chương trình mục tiêu quốc gia để đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng, quy hoạch vùng sản xuất để từng bước ổn định cuộc sống bền vững lâu dài cho đồng bào. Khó khăn còn nhiều nhưng ổn định chỗ ở an toàn và từng bước khôi phục sản xuất cho đồng bào là ưu tiên hàng đầu của các cấp ủy và chính quyền địa phương", Phó Chủ tịch UBND huyện Phước Sơn Nguyễn Quảng cho biết.

Xóa nhà ở tạm cho đồng bào gắn với khôi phục sản xuất đang là nhiệm vụ trọng tâm đang được tỉnh Quảng Nam nỗ lực thực hiện. Theo Phó Chủ tịch Thường trực Ủy ban Mặt trận Tổ quốc (MTTQ) Việt Nam tỉnh Quảng Nam Nguyễn Phi Hùng, trong năm 2020, thông qua Ủy ban MTTQ Việt Nam tỉnh, các địa phương đơn vị, các nhà hảo tâm trong cả nước đã đăng ký ủng hộ số tiền trên 130 tỷ đồng vào Qũy "Vì người nghèo" và Quỹ ủng hộ đồng bào bị thiên tai để giúp hộ nghèo, giúp đồng bào vùng bị thiên tai khắc phục khó khăn, sớm ổn định đời sống, làm mới và sửa chữa nhà ở bị hư hỏng. Với số tiền này, Ủy ban MTTQ Việt Nam tỉnh đã hỗ trợ xây mới 848 ngôi nhà, hỗ trợ sửa chữa 2.565 ngôi nhà khác đồng thời hỗ trợ về vật tư, phương tiện sản xuất, con giống để giúp hộ nghèo, giúp đồng bào bị ảnh hưởng thiên tai khôi phục sản xuất, từng bước ổn định đời sống.

Tái định cư, sắp xếp lại dân cư hài hòa, thân thiện với thiên nhiên

Tại hội thảo khoa học "Thiên tai lũ quét, sạt lở đất ở khu vực miền Trung, nguyên nhân và giải pháp giảm thiểu" do Tổng hội Xây dựng Việt Nam phối hợp với UBND tỉnh Quảng Nam tổ chức vào đầu năm 2021, Tiến sĩ Hoàng Ngọc Tuấn, Viện trưởng Viện Khoa học Thủy lợi miền Trung - Tây Nguyên cho rằng, sạt lở đất ở Quảng Nam là tổ hợp của nhiều nguyên nhân khác nhau gây ra. Trong đó, các yếu tố độ dốc, địa lý, lượng mưa, địa chất công trình, thảm phủ thực vật rừng, xây dựng cơ sở hạ tầng là các yếu tố chính. Do đó, việc nghiên cứu xây dựng bản đồ cảnh báo nguy cơ sạt lở đất và xác định các điểm có nguy cơ xảy ra sạt lở đất cần thực hiện theo nhiều bước, nhiều yếu tố như độ dốc, lượng mưa, địa chất thủy văn, địa chất công trình, thảm thực vật. Để thích ứng với biến đổi khí hậu và giảm thiểu thiệt hại do các hiện tượng thời tiết cực đoan gây ra, cần phải có giải pháp để vừa thích nghi với biến đổi khí hậu, vừa có các giải pháp quy hoạch, sắp xếp lại dân cư, xây dựng nhà ở hài hòa, thân thiện với thiên nhiên, môi trường.

Ông Trương Xuân Tý, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Quảng Nam cho biết, sau các trận mưa lũ cuối năm 2020, toàn tỉnh có 650 ngôi nhà bị hư hại hoàn toàn, hàng nghìn ngôi nhà bị hư hỏng nặng. Từ nhiều nguồn kinh phí khác nhau, đến nay, 440 ngôi nhà đã được làm mới; trên 5.600 ngôi nhà trong tổng số gần 5.900 ngôi nhà bị thiệt hại nặng đến rất nặng đã được sửa chữa xong. Huyện Nam Trà My là địa phương thiệt hại nặng nhất về người, tài sản, nhà ở. Đến nay, huyện đang thực hiện sắp xếp lại chỗ ở cho 1.991 hộ tại 45 khu dân cư. Trong giai đoạn 2021 - 2025, Nam Trà My tiếp tục sắp xếp lại chỗ ở cho là 2.986 gia đình, trong đó ưu tiên các khu dân cư cấp thiết cần bố trí, sắp xếp dân cư nhằm phòng tránh và giảm nhẹ thiên tai trên địa bàn huyện với 16 khu dân cư cho 597 hộ, số còn lại được sắp xếp tập trung và xen ghép.

Việc bố trí tái định cư, sắp xếp lại khu dân cư ở tỉnh Quảng Nam trải dài trên phạm vi rộng và nhiều đối tượng song song phải đáp ứng tiêu chí hài hòa, thân thiện với thiên nhiên. Theo Giám đốc Sở Xây dựng Quảng Nam Nguyễn Phú, trong quy hoạch, yêu cầu về phòng tránh, giảm thiểu thiệt hại thiên tai, quy hoạch, xây dựng hài hòa, thân thiện với thiên nhiên, môi trường là những yêu cầu mang tính bắt buộc, luôn được tỉnh đặc biệt quan tâm để từng bước thích nghi với biến đổi khí hậu, giảm thiểu thiệt hại. Bài học từ các trận sạt lở núi hồi cuối năm 2020 đặt ra vấn đề hoàn thiện quy hoạch vùng cấp huyện, quy hoạch khu chức năng, điều chỉnh quy hoạch chung các đô thị từ đồng bằng, ven biển đến miền núi đều phải đáp ứng được các tiêu chí này là vấn đề bức thiết. Theo đó, các khu tái định cư ở khu vực miền núi, ven biển, vùng sạt lở ven sông phải thực hiện theo hướng quy hoạch liên vùng, liên huyện, sắp xếp lại dân cư, phòng tránh thiên tai hiệu quả.

Nỗ lực làm lại toàn bộ nhà ở bị hư hại cho đồng bào, xóa nhà ở tạm theo hướng sắp xếp lại dân cư hài hòa, thân thiện với thiên nhiên đang là mục tiêu đang được tỉnh Quảng Nam hướng đến. Theo đó, ở nhiều địa phương trong tỉnh, bà con tự nguyện hiến đất để giúp đỡ lẫn nhau hoặc chính quyền tìm quỹ đất thích hợp, đảm bảo ổn định lâu dài, Nhà nước hỗ trợ kinh phí để làm mới, sửa chữa lại nhà ở. Tranh thủ thời tiết thuận lợi, ngay từ sau Tết, các địa phương vừa đồng loạt khắc phục cơ sở hạ tầng vừa tập trung ổn định chỗ ở cho đồng bào.

"Các điểm bố trí dân cư mới, quy mô khu dân cư phải phù hợp với đặc điểm địa hình, phong tục tập quán của đồng bào gắn với việc khẩn trương xây dựng các hạng mục thiết yếu như điện thắp sáng, nước sạch phục vụ sinh hoạt và điều kiện phục vụ sản xuất, phấn đấu đến trước mùa mưa năm nay phải cơ bản hoàn thành việc chuẩn bị mặt bằng để bố trí chỗ ở cho đồng bào. Khó khăn còn rất nhiều, song công tác bố trí tái định cư, sắp xếp lại dân cư lâu dài gắn liền với việc xây dựng cơ sở hạ tầng cho đồng bào ở những vùng bị sạt lở, vùng có nguy cơ bị sạt lở phải thực hiện cho bằng được. Đây vừa là nhiệm vụ trước mắt, vừa là nhiệm vụ chiến lược lâu dài trong 10 năm tới nhằm thực hiện mục tiêu phát triển bền vững cho các huyện miền núi, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần cho đồng bào", Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Nam Lê Trí Thanh khẳng định.