Những năm qua, tình trạng tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống vùng đồng bào DTTS diễn ra khá phổ biến, nhất là ở các vùng trung du, miền núi phía bắc, Bắc Trung Bộ và Tây Nguyên. Theo điều tra thực trạng kinh tế - xã hội 53 DTTS năm 2015 của Ủy ban Dân tộc, tỷ lệ tảo hôn chung của các DTTS lên đến 26,6%. Ðáng chú ý, một số dân tộc có tỷ lệ tảo hôn hơn 30% như: Mông 59,7%, Xinh Mun 56,3%, La Ha 52,7%, Gia Rai 42%, Bru-Vân Kiều 38,9%, Ra Glai 38,3%,... Hôn nhân cận huyết thống có tỷ lệ 0,65%, tồn tại chủ yếu ở một số dân tộc có điều kiện kinh tế đặc biệt khó khăn và sống biệt lập như: Mảng 4,36%, Mạ 4,41%, Xtiêng 3,67%, Mnông 4,02% …

Ðối với đồng bào DTTS, các hủ tục trong kết hôn chủ yếu do thực hiện theo phong tục, tập quán, như: tục "nối dây", cướp vợ, hứa hôn, cưỡng hôn mang tính gả bán, tâm lý sớm có con đàn cháu đống, có người nối dõi tông đường, kết hôn sớm để gia đình có thêm người làm nương rẫy, quan niệm kết hôn trong họ tộc để lưu giữ tài sản trong họ tộc, không mang của cải sang họ khác… Ðây là những nguyên nhân làm gia tăng tình trạng kết hôn sớm, tảo hôn, hôn nhân cận huyết thống. Bên cạnh đó còn do sự thất học, thiếu hiểu biết về pháp luật của đồng bào, nhất là Luật Hôn nhân và gia đình chưa được cán bộ địa phương chú trọng tuyên truyền; một số nơi vai trò, trách nhiệm của cấp ủy đảng, chính quyền, các tổ chức chính trị - xã hội và gia đình trong việc thực hiện các quy định của Luật Hôn nhân và gia đình còn mờ nhạt…

Ủy ban Dân tộc, các bộ, ngành liên quan cùng các địa phương cần phối hợp nâng cao nhận thức và ý thức pháp luật, chuyển đổi hành vi trong hôn nhân của đồng bào DTTS; cán bộ làm công tác dân tộc, cán bộ văn hóa xã phải được tập huấn nâng cao trình độ, năng lực, kỹ năng tư vấn, truyền thông cho đồng bào... Phấn đấu đến năm 2025, 90% số cán bộ làm công tác dân tộc ở cơ sở có đủ trình độ hiểu biết về pháp luật, nhất là Luật Hôn nhân và gia đình, để tư vấn, tuyên truyền cho đồng bào các dân tộc vùng sâu, vùng xa…

Tuy nhiên, để thay đổi nhận thức của người dân không thể một sớm, một chiều. Do đó, cần sự vào cuộc quyết liệt của các bộ, ngành và của cả hệ thống chính trị. Cùng với việc nâng cao trình độ, nhận thức của đồng bào, cán bộ làm công tác dân tộc, công tác chính quyền, đoàn thể các cấp cũng phải được nâng cao trình độ. Mặt khác, Ðảng, Chính phủ cần đẩy mạnh hơn nữa đầu tư cơ sở hạ tầng, như: Ðiện, đường, y tế, giáo dục, đất ở, đất sản xuất và các chính sách phù hợp phát triển kinh tế cho đồng bào… Khi đồng bào nhận thức đầy đủ pháp luật, kinh tế phát triển thì đời sống được nâng lên, tình trạng tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống cũng theo đó sẽ được đẩy lùi.

Ðể giải quyết tận gốc rễ tình trạng tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống, các bộ, ngành trung ương và địa phương cần chung tay góp sức, vào cuộc quyết liệt để đạt mục tiêu đến năm 2025, sẽ giảm bình quân từ 2 đến 3%/năm số cặp tảo hôn và từ 3 đến 5%/năm số cặp kết hôn cận huyết thống đối với các địa bàn có tỷ lệ tảo hôn, kết hôn cận huyết thống cao, góp phần nâng cao chất lượng dân số và nguồn nhân lực vùng DTTS.